Press "Enter" to skip to content

Społem znaczy razem – o spółdzielniach na śląsku cieszyńskim

23 kwietnia 1904 roku powstało w Bielsku, Białej i okolicy pierwsze Robotnicze Stowarzyszenie Spożywczo-Wytwórcze, protoplasta Społem. Do Spółdzielni swoje wkłady oszczędnościowe wniosły organizacje robotnicze Bielska, Białej i okolicy. Swój pierwszy sklep Spółdzielnia uruchomiła na tzw. Bazarze Zamkowym, naprzeciw poczty.

Od momentu kiedy członkowie i członkinie Robotniczego Stowarzyszenia Spożywczo-Wytwórczego postanowili rozpocząć działalność rynkową, powołana przez nich Spółdzielnia rozwijała się wyjątkowo pomyślnie. W ciągu trzech lat, z 54 członków ich liczba wzrosła pięciokrotnie. Zaczęto tworzyć filie w Aleksandrowicach, w Starym Bielsku i w Lipniku. Wybuch pierwszej wojny światowej przerwał rozwój Spółdzielni. Ale już w niepodległej Polsce, jako Robotnicze Stowarzyszenie Spożywcze i Oszczędnościowe, Spółdzielnia rozpoczęła pracę od nowa z liczbą członków (1357), którą po roku działalności zwiększono trzykrotnie. Początkowo zajmowała się rozprowadzaniem wśród robotników i mieszkańców Bielska artykułów spożywczych w systemie kartkowym. To właśnie robotnicze organizacje związkowe: włókniarzy, metalowców, robotników drzewnych i ich fundusze wniesione przez nich jako wkłady własne pozwoliły na dynamiczny rozwój bielskiej Spółdzielni. W 1927 r. wybudowano pierwszą piekarnię spółdzielczą.

W Białej natomiast, pierwszą Spółdzielnię (Robotniczą Spółdzielnię Spożywczo-Oszczędnościową) założono w 1918 roku. Organizacja ta w początkach pełniła funkcję związku rewizyjnego i hurtowni dla małych, ludowych stowarzyszeń spożywczych. Po pewnym czasie związek ów przekształcono w Spółdzielnię wielosklepową liczącą aż 2647 członków, prowadzącą 22 sklepy. Wielki kryzys gospodarczy spowodował zahamowanie rozwoju Spółdzielni, a w działalności gospodarczej pewną stagnację. Lata hitlerowskiej okupacji dla spółdzielczości w Bielsku i w Białej były trudnym okresem. Dekretem z 1939 roku połączone powiaty bielski i bialski włączone zostały do Rzeszy Niemieckiej. Cały majątek Spółdzielni został upaństwowiony i zarezerwowany dla inwalidów wojennych i ich rodzin.

Od razu po wojnie odbyło się pierwsze Walne Zgromadzenie reaktywujące działalność Spółdzielni w Bielsku. Postanowiono odbudować w pełni potencjał i rozpocząć działalność gospodarczą. Przy ulicy Batorego uruchomiono pierwszy sklep i piekarnię. W Białej pierwsze Walne Zgromadzenie również odbyło się już w 1945 roku i decyzją członków oraz członkiń do końca roku uruchomiono sklepy oraz piekarnię. W 1946 roku Spółdzielnia w Bielsku przyjęła nazwę Powszechnej Spółdzielni Spożywców dla Bielska i Okolicy. Kiedy cztery lata później nastąpiło połączenie powiatów miejskich Bielska i Białej Krakowskiej, Prezydium Centralnego Związku Spółdzielni Spożywców postanowiło połączyć obie Spółdzielnie. Jako przejmującą stronę wyznaczono Spółdzielnię w Bielsku. Nowo powstała Spółdzielnia przyjęła nazwę PSS w Bielsku-Białej. Majątek bielsko-bialskiej PSS Społem dzięki połączeniu powiatów miejskich oraz przyłączeniu Czechowicko-Dziedzickiej Spółdzielni Spożywców stopniowo powiększał się. Od tamtej chwili Spółdzielnia zarządzała licznymi sklepami spożywczymi i wielobranżowymi, piekarniami, ciastkarniami, ubojniami, garmażernią oraz gospodami i stołówkami, kioskami i punktami usługowymi.

Kiedy wprowadzano reformy administracyjne w kraju, PSS Społem Bielsko-Biała wraz z podziałami administracyjnymi kraju traciła samodzielność w regionie i majątek własny. W obliczu narastającego kryzysu gospodarczego lat osiemdziesiątych XX wieku, 9 sierpnia 1982 roku zdecydowano się reaktywować samodzielny samorządny i samofinansujący się PPS „Społem” w Bielsku-Białej. Na mocy ustawy odzyskano majątek, wcześniej zlokalizowany w spółdzielni wojewódzkiej. Ważnym momentem w działalności inwestycyjnej bielsko-bialskiej Spółdzielni była budowa Spółdzielczego Domu Handlowego „Klimczok”. Inwestycja ta pod względem finansowym, wykonawczym i materiałowym była ogromna. Budowa obiektu stającego się wizytówką Spółdzielni, trwała kilkanaście lat. W efekcie w Bielsku-Białej powstał jeden z największych domów towarowych w Polsce. Ewenementem był parking na trzeciej kondygnacji. A atrakcją ruchome schody wewnątrz sklepu. DH „Klimczok” otwarto w 1989 roku.

W 1990 roku, wraz z wprowadzeniem neoliberalnej reformy gospodarczej i zmian w ustawodawstwie, PSS Społem Bielsko-Biała musiała poważnie zredukować swoją działalność gospodarczą. W chwili obecnej, mimo olbrzymiej konkurencji, z powodzeniem prowadzi wyłącznie działalność handlowo-usługową w DH „Klimczok” i innych sklepach na terenie miasta. Sklep spożywczy na parterze „klimczoka” cieszy się nadal uznaniem i popularnością wśród bielszczan i bielszczanek.

Światowy kryzys gospodarczy 2008 roku pokazał, że problemy stworzone przez gospodarkę kapitalistyczną można rozwiązać poprzez promocję spółdzielczości. Parlament Europejski w roku 2013 uchwalił rezolucję stawiającą spółdzielczość za wzór wychodzenia z wielkiej recesji dla całej Europy.

Cieszyńskie Społem Powszechna Spółdzielnia Spożywców „Konsum Robotniczy” działa nieprzerwanie od 1920 roku. W początkowych latach istnienia działacze Konsumu postawili na rozwój Spółdzielni poprzez rozpoczęcie działalności piekarniczej i otwarcie sklepów rozrzuconych po całym powiecie cieszyńskim. Równocześnie Spółdzielnia rozwijała działalność kulturalną i oświatową.

Wydawała własną gazetkę Spożywczy Społem. W czasie drugiej wojny światowej zostały rozwiązane Zarząd i Rada Nadzorcza, a Spółdzielnię włączono do niemieckiego systemu aprowizacyjnego. Zaraz po zakończeniu działań wojennych nastąpiła reaktywacja Spółdzielni. Otwarto nowe pawilony handlowe, zakłady gastronomiczne, wytwórnię wód gazowanych, rozlewnię piwa i ciastkarnię. Uruchomiono punkty usługowe takie jak: wypożyczalnia sprzętu gospodarstwa domowego, punkt krawiecki, modniarstwo. Wybudowano też w centrum Cieszyna budynek, w którym mieści się do dzisiaj sklep Trojak oraz 24 mieszkania dla pracowników Społem. Przez blisko 30 lat Spółdzielnia obejmowała patronat nad Zespołem Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej. Kilkanaście lat przy Społem działało też aktywnie koło PTTK.

W latach 1990–1991 uszczuplona została sieć sklepów Spółdzielni. Część sklepów zyskała prywatnych właścicieli, część mieszcząca się w budynkach będących własnością Skarbu Państwa, przekazano w ręce prywatnych najemców. Obecnie Konsum Robotniczy jest wśród mieszkanek i mieszkańców Cieszyna bardzo lubianą placówką handlową. Od lat 50. wielkim uznaniem cieszą się kanapki. Zgodnie z antykapitalistycznymi ideałami ojców założycieli PSS „Społem”, cieszyńskie kanapki są przekąskami tanimi i szeroko dostępnymi.

Spółdzielnia jest autonomicznym zrzeszeniem osób, które zjednoczyły się dobrowolnie w celu zaspokojenia swoich wspólnych aspiracji i potrzeb ekonomicznych, społecznych i kulturalnych poprzez współposiadane i demokratycznie kontrolowane przedsiębiorstwo tak mówi definicja spółdzielni stanowiąca wstępną część Deklaracji Spółdzielczej Tożsamości.